Priču o Knjaževcu i okolini, ovoga puta, završiću pogledom u Zavičajni muzej Knjaževac i crkvu Svetog Đorđa. Knjaževac, kao i mnogi gradovi i varoši po Srbiji, ima dugu i uzbudljivu istoriju – što dokazuje da se nalazi na dobrom mestu i da je uvek bio dobar za boravak. Artefakti, ilustracije, modeli, slike, delovi nameštaja, odeća i čuvene dvopređne čarape – od praistorije do XX veka smestilo se u nevelikim prostorima Zavičajnog muzeja Knjaževac.
Pogled iz muzejskog dvorišta ka ulaznoj kapiji
Kroz Muzej
Zavičajni muzej se nalazi nadomak strogog centra Knjaževca u kući porodice Sibinović, tadašnjih vlasnika rudnika „Dobra sreća“ u mestu Vini. Kuća je sagrađena 1906. godine, arhitektonski je kombinacija akademizma sa elementima secesije, pre svega u dekoraciji i simbolici.
Godina izgradnje i inicijali vlasnika
Ukršteni rudarski čekići na medaljonu u biljnoj ornametntici secesije kao ukras natprozornika
Svrdla za bušenje rudarskih okana kao plastri pored ulaznih vrata na dve kuće Muzeja
Statua rudara kao ukras i simbol na krovu
Iz dvorišta, kroz guste krošnje, promalja se pogled na Timok i mesto nekadašnjeg okupljališta i kupališta, gde je svirao orkestar i plovili čamci, a gradska elita uživala u čarima reke.
Pogled na mesto gde se nalazilo kupalište, knjaževački ‘Štrand’
Muzejske postavke arheološke, etnološke i umetničke zbirke, od praistorije, preko rimskog doba, srednjeg veka, perioda Osmanske vlasti, pa sve do XIX i XX veka obogaćene su jedinstvenim delima, crtežima ugljenom na platnu, akademskog slikara Knjaževčanina Dragoslava Živkovića – što svemu daje poseban pečat. U zasebnom delu galerije Muzeja predstavljeni su neki od najboljih radova ovog zatajnog majstora platna.
Dionis, ugaljen na platnu, rad Dragoslava Živkovića
Od kamenih sečiva paleolita; artefakata, ostataka keramike i modela neolitskog naselja; statueta iz bakarnog doba; igala bronzanog perioda zaključno sa fotografijom pećinskog crteža iz lokaliteta Grabovnica, koji je krasio pećinu na Staroj planini u gvozdeno doba, a jedini je za sada otkriveni pećinski crtež u Srbiji – sve ukazuje na to da je Knjaževac sa svojom okolinom bio dom ljudskom rodu od kako je ljudskog roda.
Pogled sa ulaza na maketu neolitskog naselja i deo ilustracije D. Živkovića
Pećinski crtež iz Grabovice (crtež su nepoznati nasilnici svojevremeno delimično oštetili, pokušali su da ga odvale!)
Let ka visinama i razvoju metalurgije doneo je period antike, tačnije rimske vladavine. Upotrebni predmeti, nakit, ukrasni predmeti od metala i keramike krase vitrine i prostore Zavičajnog muzeja Knjaževac, a nadgrobni spomenici i žrtvenici izloženi su u Lapidarijumu Arheo-etno parka u selu Ravna nadomak Knjaževca u blizini iskopina utvrđenja Timacum Minusa.
Timakum Minus
Rimski katanac
Deo nadgrobnih spomenika u Arheo-etno parku Ravna, fotografija iz 2017.
Deo nadgrobnih spomenika u Arheo-etno parku Ravna, fotografija iz 2017.
Pored nalaza iz srednjevekovne nekropole Slog, koji pripovedaju o običajima sahranjivanja u Slovena koji su stigli na ovo područje i na njemu ostali, mene su opčinili, na oko, sitni nalazi iz Bogorodičine crkve u Donjoj Kamenici (koja me i dan danas omamljuje) poput ostataka srebrne pozlaćene dijademe.
Bogorodičina crkva u Donjoj Kamenici, jul 2017.
Srebrna pozlaćena dijadema
U ovom delu Muzeja priča se završava oslobođenjem od Otomanskih osvajača i rađanjem savremenog Knjaževca, Gurgusovačkom kulom, crkvom Svete Trojce i Svetog Đorđa.
Novo doba, život i običaji
Penjući se stepenicama, prolazeći simbolično između jave i sna, posetilac ulazi u svet običaja, odeće i narodne i gradske, ulazi u svet dvopređnih čarapa i ukrasa za glave gradskih dama koji su govorili o bogatstvu i statusu. Razgledajući izloženi delić velike etnološke zbirke Zavičajnog muzeja Knjaževac lagano se gradi slika o razvitku privrede, zanatstva, građevinarstva, običaja pa i samog života ovog grada Istočne Srbije.
Prolaz između jave i sna, između devojačkog sanduka za ‘spremu’ i kreveta za snivanje
Dvopređne čarape. Zavičajni muzej Knjaževac ima jedinstvenu i najveću zbirku ovih čarapa u svojoj Etnološkoj zbirci
Ukras za glavu po kojem se prepoznavao status i bogatstvo porodice
Desno ‘samo za tvoje oči’; levo za publiku
A u crkvi Svetog Đorđa
Svega nekoliko kuća dalje od Muzeja nalazi se crkva Svetog Đorđa koja je prva crkva u ovom kraju sa odlikama baroknog stila i sa baroknim zvonikom. Knjaževac je već 1833. godine oslobođen i pripojen Srbiji. U čast prvog dolaska čestitoga knjaza Miloša te 1833. godine započeta je gradnja. Crkva je završena 1835, a zvonik je podignut 1866. Srpsko-turski rat 1876. crkvu je razrušio, no dve godine nakon mraka Knjaževčani su svoju crkvu obnovili i novi ikonostas dobili.
Pogled na crkvu Svetog Đorđa
Unutrašnjost crkve sa ikonostasom iz 1880-ih, slikara Nikole Markovića
Danas se u ovoj crkvi krije jedna posebnost, nešto što se ni u jednoj drugoj crkvi ne može videti, a na žalost je sakriveno ispod nebrojenih slojeva gareži pa se zapravo ni ne vidi, ali kada vas vodi MA Milena Milošević Micić, istoričarka umetnosti onda saznate šta se zapravo tu krije. U svodu crkve na desnoj strani u jednom od ukupno 4 medaljona nalazi se freska sa predstavom knjaza Mihajla kao sveca. Fotografisala sam i uz pomoć raznih kompjuterskih alata za obradu slika uspela donekle da svetoga knjaza učinim vidljivim i da vam ga predstavim. Bilo bi divno kada bi oni koji to mogu bili svesni koliko je važno da ovaj medaljon bude očišćen i svetu predstavljen. Možda, jednom, ko zna…
Medaljon sa predstavom kneza Mihajla kao sveca iz dva različita ugla i posle ozbiljne kompjuterske foto obrade
Fotografije – M. Sikošek
Obavezno prelistati digitalni pojmovnik ’Knjaževac – O Zavičaju od A do Š’ na linku
Detalj iz muzejskog dvorišta