LARNAKA

Udaljenost Kipra od Izraela, morskim putem, je između 200 i 400 kilometara, što naravno zavisi od referentnih tačaka. Podatak o preciznoj razdaljini nije previše ni važan, važna je činjenica da je Kipar blizu, da se do njega lako brodovima stiže, te je sasvim razumljivo da je od Hristovih prvih sledbenika, preko Svete Jelene po povratku nakon otkrića Svetog krsta, Ričarda Lavljeg srca i Krstaša, bio nezaobilazna tačka predaha na putu do evropskog kontinenta, skoro kao druga Sveta zemlja. Verovatno je takva konstatacija preterivanje, ali to je moj doživljaj iskristalisan tokom oktobarske posete i tu nema zbora.

Sve je počelo jednodnevnim izletom do Larnake, trećem po veličini gradu na Kipru. Gradu kontinuirano naseljenom šest hiljada godina. Gradu čije se današnje ime vezuje za legendu o Svetom Lazaru Četvorodnevnom, uskrsnutom Lazaru, Hristovom sledbeniku i prijatelju.

No, krenimo redom.

Na prvi pogled Larnaka je grad turizma, sa dugim peščanim plažama, nizom palmi, hotela i restorana uz obalu, mediteransko tropske klime, očaravajuće plavog mora, vrhunske hrane, vina, i pre svega divnih ljudi (što je uostalom opis celog Kipra). Moglo bi da bude više nego dovoljno za uživanje, opuštanje, zalečivanje svih rana svakodnevnog života. Uglavnom je i dovoljno. Opet, samo mali otklon od morskog bulevara i put u prošlost, daleku prošlost, dopuniće ozbiljno turističku sliku, podstaći na razmišljanje i dodatno obogatiti duh.

Arheološki nalazi nam predstavljaju naselje Mikenskog doba (razvijalo se na ostrvu između 1400. i 1100. godine pre nove ere) – Kition, centar trgovine bakrom i sedište istoimene kraljevine. Smenjivanje osvajača, kraljevina, provincija, vladara sastavni je deo istorije Kipra, pa i današnje Larnake.

Za ovo pripovedanje i moju impresiju važan je period nakon pada Zapadnog rimskog carstva i pojave novog Vizantijskog, vreme između 5. i 12. veka nove ere.

U Jevanđelju po Jovanu pročitaćemo da je Hrist pred ulazak u Jerusalim, vaskrsao Lazara nakon četiri dana od njegove smrti, posle čega je vaskrsnuti, razumljivo, postao poklonik i prijatelj svog spasitelja, posvetio se njegovom učenju, da bi ga rukopoložili apostoli Pavle i Varnava. Kako su Rimljani intenzivirali progone, pripadnika tada nove vere, Lazar je odlučio da spas potraži preko mora, na ostrvu udaljenom par stotina kilometara, delimično sličnog pejzaža i slične klime.

Tako je Sveti  Lazar Četvorodnevni stigao na Afroditino ostrvo, započeo svoj apostolski rad i postao prvi kiparski vladika. Nakon 30 godina, po drugi put je napustio zemaljske pašnjake, ovoga puta zauvek, položen je u mermerni kovčeg i sahranjen ispod oltara male crkvice nedaleko od morske obale, tada još uvek Kitiona.

Vekovi su se smenjivali, a krajem 9. na mestu gde se danas ukrštaju ulice Svetog Lazara i Muhameda Alija, u kripti ispod oltara male crkve, otkrivena je grobnica sa mermernim sarkofagom, ljudskim ostacima i natpisom „Lazar, mrtav četiri dana i prijatelj Hristov“. Po toj grobnici, larnakusu na grčkom, Kition tada dobija svoje savremeno ime Larnaka. Bar tako priča kaže.

Lav VI, tadašnji vizantijski car, preneo je mošti sveca u Konstatinopolj, a za uzvrat je u Larnaku poslao novac i inženjere da na mestu male, neugledne crkvice, iznad grobnice sagrade novu, veću, impresivniju crkvu. I bi tako.

Dominira danas ovaj hram omanjim trgom smeštenim nedaleko od mora i plaža, a njegova istorija predstavlja simbol ljudskog prilagođavanja, opstanka i razumevanja. U doba Luzinjana bio je rimokatolički verski objekat, pa je pao u ruke Otomanskog carstva, da bi ga Grčka pravoslavna crkva otkupila u 16. veku, ali su Latini (Venecija i Đenova, koje krajem 16. i početkom 17. veka vladaju Kiprom) imali odobrenje da dva puta godišnje održavaju mise u severnom uglu hrama. Dan danas se tu nalazi mali oltar kao uspomena i latinski krst iznad severnog ulaza.

Simbolika preplitanja očigledna je i u nazivu ulica koje tvore prostor na kojem je crkva: Lazar iz Judeje i Muhamed Ali vladar Egipta početkom 19. veka, iz albanske porodice iz Kavale (danas deo Grčke, nekada provincije Osmanskog carstva).

Ukoliko se prati ulica Svetog Lazara, zalazeći dublje u grad, naići će se na Sinagogu. Taj objekat nije istorijski, već obična višespratnica, ali je centar kvarta u kojem žive Jevreji. Nije neobično u šetnji gradom sresti čitave porodice ortodoksne orijentacije. Što će reći ulicom ličnosti iz Judeje stiže se u Judejski kvart.

Ako se, pak, od Crkve nastavi ulicom Muhameda Alija prema moru, stiže se do džamije, a malo dalje i do srednjevekovne utvrde oko čijeg datovanja se i dan danas vode ozbiljne polemike.

Kebiri (Buyuk) džamija, prema nekim izvorima, najstarija je na Kipru. Izgrađena je u 13. veku kao katolička crkva Svete Katarine, da bi u periodu otomanske vladavine bila prilagođena za džamiju, čemu i danas služi.

Šetnja ovim, moglo bi se reći, religijskim meridijanom, vodi nas do srednjevekovne tvrđave čije osnove je postavio, veruje se, luzitanski kralj Džejms I, a današnji oblik formiran je tokom otomanskog perioda. Tvrđava je mala, na samoj obali Levanta,  danas je Muzej srednjeg veka, a do pre nekoliko decenija služila je kao zatvor.

Nove niti tkanja mog doživljaja druge Svete zemlje prele su se na obodima Larnake, pre svega na obali Larnaka slanog jezera, koje je leti poput velikog pladnja soli, a zimi dom i utočište brojnim flamingosima.

Na jednom od rtova smeštena je Hala Sultan Tekija, religiozni kompleks posvećen polusestri majke proroka Muhameda – Um Haram, poznatoj kao Hala Sultan. Kako piše na informativnom panou na ulasku u kompleks, Tekija je najvažnije svetilište na Kipru.

Još jedna legenda, još jedno kazivanje, još jedan piksel u slici o drugoj Svetoj zemlji, o drugom Jerusalimu. Ova započinje snom proroka Muhameda tokom njegove posete tetki Um Haram. Prikazao se u snu brod sa ratnicima koji kreću u osvajanja u ime Alaha. Haram reče svom sestriću da se moli da i ona na tom brodu bude.

Prorok se molio i izmolio. Polovinom 7. veka nove ere Hala Sultan sa svojim suprugom i vojskom kreće u prvu pomorsku islamsku kampanju. Kipar je kao odmorište služio Krstašima na putu do i od Svete zemlje, pa je sada bio prva točka, ovoga puta, islamskih osvajanja.  U vreme putovanja, beleže islamske knjige, bila je Hala Sultan u svojim 90-tim godinama te je kratko po iskrcavanju u Larnaki, jašući svoju mulu obalom Slanog jezera pala i preminula. Gde se Alahu poklonila tu su je i sahranili. Mesto pokopa je uvek bilo važno, ali je tek tokom Otomanske vladavine oko grobnice započeta gradnja čitavog kompleksa, sa vrtom, džamijom naslonjenom na turbe, šedrvanom, te konacima koji su služili sufijskim vernicima za predah nakon poklonjenja. Današnje zgrade prenoćišta su izmenjene, prvobitno su bile mnogo veće, ali su i dalje razdvojene na muške (Slemluk) i ženske (Hremluk).

Još jedno svetilište sagrađeno oko večnog počivališta svete ličnosti jedne religije, još jedno nadasve neobično svetilište u nadasve neobičnom okruženju…

Dan u gradu nazvanom po grobnici jednog sveca, dan koji je iznedrio lajt motiv mog oktobarskog uživanja – nadasve neobično, dan umno emotivnog obogaćivanja, završio se u seocetu Kiti odmah pored Larnake, gde u gradskom parku napravljenom oko nje stoji Bogorodičina crkva koju su sagradili anđeli (Panagia Angeloktisti).

Prvobitna bazilika, sa tada uobičajenim drvenim krovom, po istorijskim izvorima sagrađena je negde krajem 5. i početkom 6. veka. Uljane lampe u takvom okruženju predstavljaju rizik, pa se predpostavlja da je požar bio uzrok urušavanja. Današnji hram nastao je krajem 11. i početkom 12. veka, ali je inkorporirao ostatke prvobitnog, a pre svega jedan od najočuvanijih ranohrišćanskih mozaika na Kipru – mozaik u oltaru sa predstavom Bogorodice sa Hristom i arhanđela Mihajla (s njene desne strane) i arhanđela Gavrila (s njene leve strane), na zlatnoj pozadini. Delikatna izrada podseća na mozaike San Vitalea u Raveni, a neki od motiva se javljaju na mozaicima Svete Katarine u Sinaju.

Ikona Bogorodice, naslikane između Svetog Lazara Četvorodnevnog, vladike kiparskog i Svetog Luke, jevanđeliste koji je prvi naslikao Bogorodičin lik, simbolično je sve končiće toga dana spojila u smisleni izmaštani vez.

Legendu o nastanku crkve, koju s ljubavlju pripoveda gospodin Andreas Lazarides, razlikuje se od racionalnih, naučno istraživačkih priča. Njegova je bajkovita, iracionalna i bila je pravi završetak jednog fantazmagoričnog dana.

Graditelji prvobitne bazilike započeli su svoj poduhvat na posve drugom, udaljenijem mestu. Preko dana bi zidali i lepo napredovali. Nakon teškog rada odlazili su na zasluženi počinak, a sutradan su zaticali prazno gradilište. Anđeli su smatrali da je današnja pozicija mnogo bolja za Bogorodičin hram, te su noću odnosili ono što je danju sazidano i sklapali ga na platou u selu Kiti. Nakon nekoliko takvih noći bilo je jasno da božansko ukazanije želi šta želi i bazilika u 5. Veku niče tamo gde i dan danas stoji.

Nije bilo dovoljno anđelima što su hram premeštali, već su se, kako to kaže gospodin Lazarides, potrudili i da pomognu pri izradi vanrednog ranohrišćanskog mozaika u oltarskoj apsidi.

Mnogo toga se u ljudskoj istoriji i filozofiji zasniva na mitovima, legendama, bajkama, izmaštanim pričama. Dokle god smo svesni njihovih značenja i razloga nastanka, tu su da nam obogate život i podstaknu na razmišljanje. Nevolja je kada se zanemari ili izgubi ta tanana razlika između simboličkog kazivanja i stvarnosti.

Fotografije – M. Sikošek

Nastaviće se…