Beogradske vedete i vedute
Arhitektura je jedna od mojih pasija. Opčinjena sam arhitekturom kao umetnošću, ali i arhitekturom kao inžinjerstvom, kao spojem praktičnog/izvodljivog i dekorativnog. Prateći tu opčinjenost u serijalu Beogradske vedete i vedute evo još jedne priče o arhitektici, ovoga puta o ženi koja je bila među prve četiri koje su arhitekturu završile na Velikoj školi, ali prvoj ženi koja je na muškoj Višoj tehničkoj školi u nemačkom gradu Darmštatu stekla diplomu arhitekte. Te 1913. godine bila je to ozbiljna vest koja je punila stupce nemačkih novina.
Jovanku Bončić u Nišu 1887. godine rodila je majka Katarina Bončić rođena Petrović, a dočekao je otac Mihailo Bončić advokat. Očev posao ih je vodao kroz gradove mlade Srbije, a u Beograd su stigli kada je njoj bilo vreme za više razrede gimnazije koju je završila 1905, kada se upisuje na Arhitektonski fakultet Visoke škole koja opet baš te godine biva proglašena za Univerzitet.
Jovanka Bončić Katerinić, foto novosti.rs
Vredna, radna, talentovana zapala je za oko onima koji su tada gledali u Ministarstvu građevina kraljevine Srbije te se kao stipendista, po završetku studija u Beogradu 1909, obrela na postdiplomskim studijama u Dramštatu, Nemačka.
Naslovna strana nemačkih novina sa Jovankom kao prvom ženom arhitektom koja je diplomirala na Univerzitetu u Dramštatu, foto novosti.rs
Po završetku, tik pred Prvi svetski rat, 1913. godine vraća se i zapošljava u Ministarstvu. U Dramštatu Jovanka nije stekla samo znanje već i partnera za ceo život – kolegu Andreja Katerinića.
Možda naslućujući kuda vode politička dešavanja ili u želji da joj pruži mogućnost za još malo proširivanja vidika otac je početkom 1914. odvodi u Beč, odakle ona zajedno sa Andrejem odlazi za Rusiju gde se venčavaju. Nesretnici iz kotla u grotlo. U početku putuju po Rusiji i rade u mnogim gradovima, no nakon 1917. sve je komplikovanije te se 1922/3. sa sinovima vraćaju u Srbiju gde se Jovanka ponovo zapošljava u Ministarstvu građevina.
Vredna arhitektica radila je diljem tada bitno veće zemlje od one koju je ostavila, a u Beogradu ostavlja ozbiljan trag u doba Art Dekoa/moderne.
U slučaju da se odlučite za boravak u Banji Koviljači ne propustite da svratite do Banjske dvorane Kur-salona i Blatnog kupatila, setite se tada ove inženjerke koja ih je smislila.
Sa kolegama Jovanom Rankovićem i Anđom Pavlović izradila je nacrte za Banske dvore i Bansku upravu u Banja Luci, a ja ću dodati sa ne malim ponosom da je otac moje majke Sava Babin (posle je promenio prezime u Babić, ali to je već neka druga priča) preduzimač imao tu čast i privilegiju da njegova firma radove po ovim nacrtima na Banskim dvorima izvede. Ko zna, možda je tuda stigla moja fascinacija arhitekturom.
Dok su zgrade u Banji Koviljači i Banja Luci nastajale pod uticajem ideje o stvaranju nacionalnog arhitektonskog stila, Beogradu je vedeta iz ovog teksta ostavila vedute upečatljivog modernističkog stila.
U ulici kraljice Natalije Jovanka Bončić Katerinić projektovala je 1933. godine Učiteljsku školu kraljice Marije, današnji Učiteljski fakultet. Tragić jedan akademizma još se vidi, poput imitacije kamenih blokova u prizemlju koji ga vizuelno razdvajaju od spratova. Ostalo je ritmična igra otvora kao jedinog ukrasnog elementa fasadnog platna.
Još razigranija i očišćena od svakog sećanja na akademizam je zgrada Fakulteta veterinarske medicine (1939-47) u Bulevaru oslobođenja. Velika, monumentalna, zgrada u obliku ćiriličnog slova Š (Ш) sa velikim prozorskim otvorima koji donekle umiruju grandioznost ove građevine.
Na žalost, ritam dvorišnog dela je ozbiljno narušen izgradnjom nesretnog objekta sa četiri garaže. Gledajući ovu impresivno zdanje došlo mi je da zaplačem, no život ide nekim svojim tokovima i mi tu malo toga možemo.
Pogled na dvorišnu stranu Fakulteta veterinarske medicine i nesretnu garažu
Jedno od dva dvorišna bočna krila Fakulteta veterinarske medicine
Pre nego je stvorila ova svoja dva dragulja, u Beogradu je Jovanka 1930’tih godina radila na obnovi jednog dela Doma Anekra na Terazijama i učestvovala u izgradnji današnje zgrade Pravnog fakulteta po nacrtima arhitekte Petra Bajalovića.
Pogled na Dom Ankera na Terazijama
Pogled na glavni ulaz Pravnog fakulteta
Tokom Drugog svetskog rata povremeno je u Ministarstvu obavljala manje poslove, boravila je po zadatku i u Petrovcu na Mlavi da bi se na kraju rata vratila u Beograd gde je 1945. godine penzionisana. Tužno je da je prošla kroz Rusku revoluciju i Drugi svetski rat, a nastradala u požaru u svom domu izazvanim njenom neugašenom cigaretom 1966. godine.
Koliko su prve žene arhitekte u Srbiji i Beogradu bile značajne i koliko su doprinele razvoju ovog saglasja inženjerstva i umetnosti lepo je opisao dr Aleksandar Kadijević u pratećem tekstu zapisa dr Divne Đurić Zamolo ‘O građi za proučavanje dela žena arhitekata sa Beogradskog Univerziteta od 1896. do 1940.’ gde je „Jovanku Bončić Katerinić, zajedno sa Jelisavetom Načić, Milicom Krstić Čolak-Antić i Danicom Milovanović Kojić, istakao kao arhitektu čiji je opus obiman i značajan i čija dela poseduju osoben autorski izraz i prepoznarljive crte graditeljskog karaktera.”[1]
Fotografije građevina – Majda Sikošek
Fotografije Jovanke Bončić Katerinić – novosti.rs
[1] Draginja Maskareli, O delatnosti arhitekte Jovanke Bončić-Katerinić, Leskovački zbornik XLIII, Leskovac 2003, str.217-222.