Jun je mesec u kome se od 2013. godine obeležava Svetski dan Ar Nuvoa – kako se zvanično zove stil koji je u Beogradu poznatiji pod nazivom Secesija. Na pre podnevnom druženju uz kaficu i limunadicu, u organizaciji sajta Lepota života, zaljubljenici u ovaj pokret s kraja XIX i početka XX veka imali su priliku da čuju ponešto o arhitekturi beogradske secesije. Na tom talasu nastavljam priče o biserima beogradske secesijske arhitekture.
Odlika arhitekture ovog stila u Beogradu mogla bi biti raznolikost i tri pristupa. Najčešće su se arhtekte odlučivale za ‘sigurica’ kombinaciju – eklektiku, spoj istoricizama (raznih neo stilova) kao forme i secesijske dekoracije, uz vremenom sve više njenih elemenata; nekolicina, prevshodno mlađih arhitekata, se upustila u avanturu novog stila upražnjavajući nove forme, nove materijale, izbegavajući striktnu horizontalnu podelu fasada, igrajući se novim mogućnostima, stvarajući čiste primere ovga stila u prestonici; po meni možda najznačajniji i najvažniji pokušaji bili su oni da se na talasu ideje secesije stvori novi nacionalni stil u arhitekturi i primenjenoj umetnosti.
Čekajući neke bolje dane, skoro neprimetna, stoji na ćošku Gospodar Jevremove i Kralja Petra kuća Mihaila L. Đurića, negdašnjeg predsednika Trgovačke komore i uglednog žitelja grada Beograda.
Kuća Mihaila L. Đurića, ugao Gospodar Jevremove i Kralja Petra
Velika je i važna zato što predstavlja jedinstveni primer nacionalnog u „srpskom arhitektonskom Ar Nuvou“ (kako to kaže prof. dr Aleksandar Kadijević u svom tekstu „Dva toka srpskog arhitektonskog Ar Nuvoa: internacionalni i nacionalni“, objavljenom u časopisu „Nasleđe“ Zavoda za zaštitu spomenika grada Beograda).
Jovan Novaković, čiji je biro za projektovanje i izvođenje građevinskih radova oko 1910. godine za gospodina Đurića izradio ovu kuću, jedan je od onih o kojima se malo zna. Ne zna se gde je, a ni tačno kada je rođen, naslućuje se da je studirao u Mitvajdu u Nemačkoj, ali se zna da je vredno radio, da je nakon I svetskog rata bio upravnik Odbora za obnovu Beograda i da je kao arhitekta bio strastveni poklonik nacionalnog stila u arhitekturi vešto u obradi koristio “elemente sa naših starih zadužbina slobodno ih kombinujući sa savremenim principima konstrukcije i izgradnje, sa erkerima, i balkonima sa kubetima kojima daje nova rešenja i oblike” (B. Nestorović).
Pogled na fasadu iz Gospodar Jevremove
Đurića kuća je ugaona, na vrhu ugla nekada je imala i kube, kojeg danas više nema. Vertikalnost njene fasade, različitost ritmova i veličina otvora, balkon i rizalit na fasadi iz Kralja Petra, odlike su secesijske gradnje, stilizovani folklorni i motivi sa srednjevekovnih zadužbina u polukružnim lucima iznad prozorskih otvora pokazuju njegovu doslednost u ideji stvaranja i primene srpskog nacionalnog arhitektonskog stila.
Izgled sa kupolom. Fotografija Zavoda za zaštitu spomenika grada Beograda
Dekorativni motivi, bilo krovnog venca, u polukružnim lucima iznad prozora, kod Novakovića su isključivo floralni, bez antropomofrnih maski. Ritam smenjivanja dekoracija i ravnih, praznih porvršina daje fasadama razigranost i harmoničnost.
Današnji izgled bez kupole
Tužno je što najznačajnije ostvarenje ovog arhitekte u Beogradu propada, noseći žičanu mrežu kao udlagu kod uganute/polomljene ruke, skraćeno za kupolu sa lanternom na vrhu bez neke velike nade da će u skorije vreme sinuti svojim nekadašnjim sjajem.
Balkoni i rizalit na fasadi u Kralja Petra
Slobodno i, možda, prepotentno bih ja karakterističan stil nekih građevina u Beogradu koje su u pokušaju stvaranja srpskog nacionalnog stila u doba secesije ovaplotili Novaković, a pre svega Branko Tanazević, nazvala ‘Beogradska secesija’. Liči mi da nismo ni svesni kakve bisere imamo u ovom gradu i koliko su to bili značajni poduhvati u pokušaju da se uspostavi izgubljeni kontinuitet jedne zemlje.
Kulturna istorija, arhitektura, umetnost poneki put više će reći o istoriji jedne zemlje nego li priče o politici i ratovanjima. Beograd je evropski grad koji je najviše puta u svojoj istoriji rušen, bombardovan, spaljivan. Pogubljena/spaljena je značajna arhivska građa, nestali su arhitektonski primeri razvoja ovoga grada. Zato je važno sačuvati ono što nam je preostalo. Ne samo sačuvati već o tome pričati i pokazivati, biti ponosan na jednistvene primere stvaralaštva u jednoj zemlji i gradu koji su korak sa kulturološkim, tehničkim, naučnim izgubili tokom perioda kada zemlje Evrope ulaze u period preporoda Renesanse i Humanizma, perioda Prosvetljenja i industrijskih revolucija, da bi nakon par vekova tek od sredine XIX veka ušli u brzi tok promena trudeći se da tokom samo jednog veka nadoknade izgubljeno.
Fotografije Majda Sikošek
Stari izgled sa kupolom Zavod za zaštitu spomenika grada Beograda
143